File(s) not publicly available
E00134: The History of the Albanians, written in Armenian, recounts the discovery of the relics of *Zechariah (father of John the Baptist, S00597) and *Pantaleon (martyr of Nicomedia, S00596), and how king Vačagan was always accompanied by them and was granted a son by the intercession of the saints. Written probably in Caucasian Albania, possibly in the 6th or 7th c.
online resource
posted on 2014-11-01, 00:00 authored by naleksidzeHistory of the Albanians, Book 1, Chapter 19
Յայտնութիւն նշխարաց Սրբոյն Զաքարիայ՝ հօրն Յովհաննու եւ երանելոյն Պանդալիոնի, որ վկայեաց ի Նիկոմիդիա քաղաքի, զոր տարեալ էր մանկանն Գրիգորիսի յաշխարհն Ճղբաց
Բազում նշանք եւ արուեստք լինէին իքաղաքին՝ անուանեալն Ցրի՝ ի տեղւոջն, յորումերանելի վկայիցն Քրիստոսի նշխարքն կային։ Եւ ոչումեք յայտնի էր դիր նշխարացն Սրբոց. եւ բնակիչքհեթանոսք էին աշխարհին, այլ երթեալ ջերմնոտք եւախտաժէտք առնուին հող յեկեղեցւոյն ուր նշխարքՍրբոցն կային։ Թէպէտ եւ բարբարոսք էին, լինէրմեծամեծ բժշկութիւն։ Իսկ ամենաչար պարսկացպապանձական պաշտօնն, որ միշտ հակառակ կայրեկեղեցւոյ Աստուծոյ, մտեալ պարսիկ մի մոգ, ուրկային նշխարքս այս՝ առ ի ծաղր առնելոյ, կամէր զպէտսիւր վճարել. եւ իբրեւ լուծեալ զխոնջանն, աղիքն իվայր թափեալ, չարաչար տանջանօք ելանէր իկենցաղոյս։
Զայս նշանագործութիւն Յունան Հոնացեպիսկոպոս, որ ի Մասքթաց աշխարհին էր, եւ յոյժճշմարտախօս՝ իւր իսկ ականատես եղեալ պատմեաց։ Իսկի Հակու, ուր երանելեաց վկայից նշխարքն կային, որքվկայեցինն ի Ցրի քաղաքի առաջի գերգեսացւոյնպարսկի, երէցն Ցրւոյ եւ ճիրբ մանուկն, որգլխատեցանն եւ բերան ի Հակու, այս վանաց երիցուերեւի ի տեսլեան գիշերոյն, որում անուն էր Յակոբ,այր մի աւագաշուք, լուսաւոր կերպարանօք, եւ մի եւսմանուկ յարանց նոյնպէս ահագին տեսլեամբ. եւ ասէին.«Երթ ի Ցրի առ գործակալ քաղաքին Խոճկորիկ անուն՝նախարար յԱղուանից աշխարհէն եւ ասա՝ մեք եւ նմացուցանեմք զտեսիլդ. Սուրբք եմք յեկեղեցւոջդ, հանէքդու եւ նաե. եւ անփոյթ արարեալ երիցուն. կրկնեալ եւերեքկենեալ նոյն տեսիլ, եւ դարձեալ ի վերջ ընկեցեալանփոյթ առնէր։ Եւ նա ոչ զգաց մինչեւ ուժգին անկանելնմա ի ցաւս մերձ ի մահ։ Եւ եկեալ նոյն արքհրեշտակաշուք եւ ահաւոր կերպարանօք եւ ասենցերէցն. «Է՞ր աղագաւ մեռանիս, գիտե՞ս, եթէ ոչե. եւ նաասէ. «Եթէ ոչ, տեարքե. եւ նոքա ասեն. «Վասն զիհեստեալ յամառեցեր եւ ոչ չոգար ի Ցրի առ Խոճկորիկ՝առնուլ զմեր նշխարս անտի, արդ մեռանիս աւադիկե։
Եւ աղաչեալ երիցուն հայցէր զբժշկութիւն.զի փութով երթեալ կատարեցից զհրամայեալսն. եւ նոցաձեռն եդեալ ի վերայ՝ առժամայն բժշկէին։ Ընկալեալզառողջութիւն եւ յարուցեալ գնայր ի քաղաքն Ցրի։ Եւիբրեւ գտանէր զԽոճկորիկ, որ էր գործակալ ի քաղաքինեւ նորա ոչինչ հարցաքնին արարեալ, այլ որպէս առնԱստուծոյ առնէր ընդունելութիւն։ Եւ վասն զի իտեսլեանն ասացեալ էր, եթէ Խոճկորիկայ նոյնպէսցուցանեմ զտեսիլդ, երէցն ոչինչ ի վեր հանէր զբանսն։Եւ իբրեւ յընթրեացն ի վեր յառնէին, երէցն երթեալյեկեղեցւոջն հանգչէր՝ հանդերձ երկու եւս երիցամբք,որ ընդ գործակալին էին, եւ Խոճկորիկն երկուպատանեօք՝ յիւրն վանսն։ Եկեալ նոյն արքն նովինահաւորագոյն կերպարանօք՝ եւ ասեն ցԽոճկորիկն. «Արիերթ յեկեղեցին, եւ Սուրբքն անդ են, հանէք դու եւերէցդե։ Եւ զարթուցեալ ի քնոյն ասէր. «Ուրեմն, ի ժամվաղ չոգայ, վասն այսորիկ է տեսիլդե։ Եւ դարձեալննջէր եւ վաղվաղակի անդէն քունն առնոյր եւ դարձեալերեւէր նոյն տեսիլն։ Եւ ասէին. «Ոչ եթէ վասնայնորիկ ասացաք, եթէ ի ժամ վաղ չոգար, այլ մերնշխարքն կան յեկեղեցւոջն, երթ դու եւ երէցն հանէքե.եւ զարթուցեալ յերկիւղ ահագին, դարձեալ քուննառնոյր քաղցրագոյն. եւ եկեալ երրորդ անգամ նոյնարքն լուսազգեստք, յոյժ պայծառ կերպարանօքշքեղացեալք եւ ասեն. «Արի երթ յեկեղեցին եւ տեսանեսլոյս մեծ յեկեղեցւոջն եւ ուշ կալջիր լուսոյն, թէյորում տեղւոջ լոյսն ժողովի, անդանօր կան նշխարքմերե։ Եւ նոյն տեսիլ նոյնպիսի ի նմին ժամուն երիցսերեւեալ երիցուն։ Եւ յարուցեալ երէցն յեկեղեցւոյնի դուրս ելանէր առ Խոճկորիկ գնալ։ Եւ նա առ սաչոգաւ՝ պատմել զտեսիլն. իրերաց դիպեցան եւխոստովանեցան երկոքեան զմի պատճառս եւ պատմէինզտեսիլն իրերաց։ Եւ այնուհետեւ երէցն Յակոբ եւնախարարն Խոճկորիկ անուանեալ եւ երկու եւս այլերիցունքն, որ էին ընդ գործակալին եւ երկուպատանիք, որոց տեառնագրեալ զինքեանս կենարարնշանաւ՝ խաչիւն դիմէին յեկեղեցին։ Եւ իբրեւ մտին իգաւիթ եկեղեցւոյն, կայր խաչ արտաքոյ դրանն. անդերկրպագեալ խաչին՝ հայեցեալ տեսին լոյս սաստիկյեկեղեցւոջն ահաւորագոյն յոյժ:Եւ զարհուրեալյոյժ՝ անկան ի վերայ երեսաց առաջի Սուրբ խաչին եւոչ կարէին ամբառնալ զգլուխս իւրեանց յերեւեցելոյնորահրաշ լուսոյն։ Եւ պաշտեցեալ սաղմոս մի,կամեցան յառնել եւ ոչ կարացին. եւ ասացեալ զերկրորդսաղմոսն, դեռ եւս այն անգամ ոչ զօրեցին. եւ իկատարել զերրորդն՝ օգնութւին հասեալ յամենազօրէնյԱստուծոյ որպէս թէ եկեալ ոք զամենեսեան կանգնէր։Եւ նոցա զօրացեալ ի շնորհաց բարձրելոյն, կնքեալզինքեանս նշանաւ տէրունեան խաչիւն, մտանենյեկեղեցին՝ ի լցեալն պայծառագոյն լուսով եւպաշտէին մինչեւ ցառաւօտն։ Եւ ընդ այգանալն ժողովելսկսանէր լոյսն բովանդակ ի բեմ անդր եւ երթեալմիաբանէր ի տեղւոջն, ուր երանելեաց վկայիցնՔրիստոսի ամենասուրբ նշխարքն կային։ Եւ ի նուազելլուսոյն զօրէն ճրագի մերթ լուցանէր եւ մերթանցանէր ի վերայ տեղւոյն, ուր Սուրբ նշխարքն կային,մինչեւ նկատեցին զտեղին։ Եւ ապա բացեալ գտինզնշխարս երանելեացն. եւ գիր ի վերայ տարմալոյն,յորում Սուրբքն կային զայս օրինակ. «Ես Գրիգորիսբերի զայս Սուրբս՝ զերջանիկն Զաքարիա՝ զհայրՅովհաննու եւ զմեծ վկայն Քրիստոսի՝ զՊանդալիոներանելի, որ վկայեաց ի Նիկոմիդիա քաղաքի. եւ եսաստէն վախճանեցայե։ Եւ առեալ լուանային եւ օծանէինզնշխարս Սրբոցն անոյշ իւղովք. եւ կնքէր Խոճկորիկնիւրով մատանեաւ. եւ ինքն հեծեալ յերիվար մի գեղեցիկճեպէր հասանել առ բարեպաշտն Վաչագան՝ պատմելզերեւումն հրաշիցն։
Իսկ աստուածասէր թագաւորին յոյժցնծալից ուրախութեամբ զուարճացեալ՝ կանխէր յաղօթսեւ ի բարեբանութիւն մեծին Աստուծոյ. գոհանայրզմեծագոյն տուելոյն զպարգեւս։
Եւ անդէն վաղվաղակի ժողովէրզեպիսկոպոսս եւ զվանականս եւ զանապատաւորս,մեծապէս կատարէր զյիշատակ Սրբոցն, եւ աղքատացառատապէս առնէր ողորմութիւն, եւ զեպիսկոպոսս եւզերիցունս զգեցուցանէր պատուական հանդերձիւք։ ԵւզՄանասէ զիւր դրան երէցն, որ էր յոյժ հաւատարիմ,հանդերձ իւրովք պաշտօնէիւք առաքէր փութապէսառնուլ առ իւր զամենասուրբ նշխարս վկայիցն։ Եւ իգալ Սրբոցն՝ ինքն թագաւորն հանդերձ թագուհեաւ իհետիոտս ելանէր ընդառաջ բազում պաշտօնէիւք,տէրունեան պայծառացեալ խաչին նշանաւ, եւ՛ խնկովք,եւ՛ զանազան ծաղկօք, եւ՛ անթիւ ժողովոցբազմութեամբ՝ օրհնեալ եւ փառաւորեալ հոգեւորերգովք ի ձեռն առաքինասէր նահատակացն ՔրիստոսիզՅիսուս Քրիստոս՝ զճշմարիտն Աստուած։
Եւ այնուհետեւ զանազան թագաւորականզգեստուք յարմարեալ զսպասս Սրբոցն՝ կազմէր ոսկւովեւ արծաթով եւ ակամբք պատուականօք։ Եւ հրամայէրառնել խորան փայտեղէն ծալածոյ եւ շիկակարմիրկազմել մորթով եւ սպիտակ կտաւովք եւ ի ներքոյդրուագել զհանգստարան Սրբոցն եւ զբոլորկտակարանաց կայեանս։ Եւ Շուշանիկ աշխարհատիկիննԱղուանից յոյժ հաւատացեալ եւ բարեսէր կինն զիւրմեծագոյն խորանն հրամայեաց ի շիկակարմիր խորանիՍրբոցն ի վերայ հարկանել եկեղեցաբար, յորումպաշտօնեայքն եւ թագաւորն եւ յոլով ի ժողովոյնկային ի ներքս, որ ի ջերմին հով ունէր ի Սուրբխորանին, եւ յանձրեւաբեր խոնաւէն ցամաք պահէր։ Եւբէժ կտաւով զմեծ խորանաւն շուրջ որմափակաբարպատեալ, յորում բանակն արքունի ի ներքս մտանէր իժամ պաշտամանն առաջի ամենասուրբ խաչին եւ երջանիկվկայիցն Քրիստոսի երկրպագութեամբ մաղթել զԱստուածեւ ունկն դնել Աստուածաշունչ գրոց։
Եւ քանզի միշտ ընդ իւր առեալ կրէրզնշխարս երանելեացն, հրամայէր դեսպակ առնել յանունՍրբոցն եւ նոյնպէս շիկակարմիր մորթովք կազմեալ եւսպիտակազգեստ պատուական կտաւով ի վերայ յարմարեալ,եւ խաչ ոսկեղէն ի պատուականագոյն կազմեալ ականց եւզանուն թագաւորին ոսկեգործ քանդակով ի վերայգրեալ, զոր ի վերայ դեսպակին հարեալ կանգնէին, եւգունակ գունակ կերպասուց յարքունական թագէն խաչիննշանք փողփողեալ շողային, եւ յարքունի ասպաստանէձիս սպիտակս ընտրեալս, որ իւր յոյժ սիրելի եւպատուականք երեւէին, եւ զագիս ձիոցն կարմիրներկուածով տայր յարմարել, եւ պաշտակս յայտարարեալ Սրբոցն դեսպակի եւ ձիոցն սպաս ունել։ Եւ միեւս ինչ ունել դեսպակին, բայց միայն զՍուրբսն եւզաւետարանն հանդերձ այլ եւս Աստուածաշունչ գրովք։Եւ սայլ եւս հրամայէր կազմել սպիտակ եզամբքլծելովք, որ զխորան Սրբոցն բառնայցէ, եւ՛ երիցունսբազումս, եւ՛ սարկաւագունս, եւ՛ գրակարդացս, եւ՛փսաղտս պահէր յարքունի դրանն, որք միշտ ի տուէ եւ իգիշերի պաշտեայ՝ սպաս ունէին սրբոցն։ Եւ յորժամչու լինէր բանակին, յառաջ Սրբոցն դեսպակ ելանէրառաջի՝ սպիտակազգեաց կտաւով ծածկեալ եւ ոսկի խաչ իվերայ դեսպակին՝ թագաւորական թագով, գունակ գունակկերպասուցն փողփողելով, սպիտակ ձիովք,կարմրազգեացն ընդելուզեալ կերպասուք. եւ զպուրսթագաւորական ձիոցն կազմեալ թագաւ եւ բազմութիւնպաշտօնէիցն առաջի եւ զկնի դեսպակին՝ խաչ ի ձեռս,սաղմոսանուագ երգովք միաբան փառաւորէինզերրորդութեան միաբուն զօրութիւնն։
Եւ ապա դեսպակ աշխարհատիկնոջն եւտիկնունի գունդն զհետ նորա։ Եւ յորժամ բանակելկամէին, յառաջ Սրբոցն հարկանէր շիկակարմիր խորաննեւ խաչ ոսկի ի վերայ. եւ ապա սպիտակ մեծ խորանն իվերայ նորա, յոր եկեալ Սուրբքն մեծաւ զգուշութեամբ,անուշագոյն խնկովքն ծխեցելովք եւ քաղցրաձայնսաղմոսանուագ երգովք ի հանգստարանն մտանէին։ Եւապա զարքունական խորանն եւ այլ եւս զանազան սպասսարքունեացն հարեալ կազմէին։ Եւ ինքն թագաւորնհանդերձ թագուհեաւն եւ բոլոր բանակօքն կանխէրզցայգ եւ զցերեկ յաղօթս Աստուծոյ եւ իփառաբանութին Սրբոցն։ Եւ զի մանուկ չէրաստուածասէր եւ բարեպաշտ թագաւորին Վաչագանի,վանականաց ուխտադրութեամբ աղաչէր զԱստուած ի ձեռնՍրբոցն, զի շնորհեսցէ նմա զաւակ. եւ մարդասէրնԱստուած՝ այս է մատակարար բարեաց, լուեալ աղօթիցնորա՝ շնորհէր նմա զաւակ արու։ Եւ խնդութեամբընկալաւ զպարգեւսն ի յԱստուծոյ ի ձեռն Սրբոցվկայիցն։ Եւ դնէր անուն մանկանն Պանդալիոն յանունպատերազմող նահատակին Քրիստոսի Պանդալիոնի եւհրամայէր սնուցանել զմանուկն ընդ երկիւղնԱստուծոյ եւ միշտ առաջի ամենասուրբ վկայիցնՔրիստոսի՝ երկրպագութեամբ կանխեալ։
'The discovery of the relics of the blessed Zacharia, father of John [the Baptist], and of the blessed Pantaleon who was martyred in the city of Nicomedia, which the young Grigoris had brought to the land of the Čiłbs.
Numerous signs and miracles took place in the city named Cri in that spot where the relics of the holy martyrs in Christ lay, although no one knew precisely where the remains of the Saints were. Despite the fact that the inhabitants of the land were pagans, those with fevers and illnesses went to the church where the relics lay, and took earth from the place. Many of these people, though pagans, were greatly cured nonetheless. The foolish religion of the evil Persians, which was always in opposition to the Church of God [was practised by] a certain Persian mage who came to the place where these relics lay to mock them by relieving himself on them. However, when he loosened his pants his intestines fell out upon the earth, and he died in the greatest agony. This miracle was related by Yunan, archbishop of the Huns, who was from the land of the Mask'ut'k'. ...
Now in Haku lay the relics of the blessed martyrs the priest of Cri and the Čiłb lad who had been beheaded by the Persian Argesats'ik'. Their remains had been taken to Cri. There a man of supremely luminous appearance and a similarly radiant youth appeared at night in a vision to the prie
Յայտնութիւն նշխարաց Սրբոյն Զաքարիայ՝ հօրն Յովհաննու եւ երանելոյն Պանդալիոնի, որ վկայեաց ի Նիկոմիդիա քաղաքի, զոր տարեալ էր մանկանն Գրիգորիսի յաշխարհն Ճղբաց
Բազում նշանք եւ արուեստք լինէին իքաղաքին՝ անուանեալն Ցրի՝ ի տեղւոջն, յորումերանելի վկայիցն Քրիստոսի նշխարքն կային։ Եւ ոչումեք յայտնի էր դիր նշխարացն Սրբոց. եւ բնակիչքհեթանոսք էին աշխարհին, այլ երթեալ ջերմնոտք եւախտաժէտք առնուին հող յեկեղեցւոյն ուր նշխարքՍրբոցն կային։ Թէպէտ եւ բարբարոսք էին, լինէրմեծամեծ բժշկութիւն։ Իսկ ամենաչար պարսկացպապանձական պաշտօնն, որ միշտ հակառակ կայրեկեղեցւոյ Աստուծոյ, մտեալ պարսիկ մի մոգ, ուրկային նշխարքս այս՝ առ ի ծաղր առնելոյ, կամէր զպէտսիւր վճարել. եւ իբրեւ լուծեալ զխոնջանն, աղիքն իվայր թափեալ, չարաչար տանջանօք ելանէր իկենցաղոյս։
Զայս նշանագործութիւն Յունան Հոնացեպիսկոպոս, որ ի Մասքթաց աշխարհին էր, եւ յոյժճշմարտախօս՝ իւր իսկ ականատես եղեալ պատմեաց։ Իսկի Հակու, ուր երանելեաց վկայից նշխարքն կային, որքվկայեցինն ի Ցրի քաղաքի առաջի գերգեսացւոյնպարսկի, երէցն Ցրւոյ եւ ճիրբ մանուկն, որգլխատեցանն եւ բերան ի Հակու, այս վանաց երիցուերեւի ի տեսլեան գիշերոյն, որում անուն էր Յակոբ,այր մի աւագաշուք, լուսաւոր կերպարանօք, եւ մի եւսմանուկ յարանց նոյնպէս ահագին տեսլեամբ. եւ ասէին.«Երթ ի Ցրի առ գործակալ քաղաքին Խոճկորիկ անուն՝նախարար յԱղուանից աշխարհէն եւ ասա՝ մեք եւ նմացուցանեմք զտեսիլդ. Սուրբք եմք յեկեղեցւոջդ, հանէքդու եւ նաե. եւ անփոյթ արարեալ երիցուն. կրկնեալ եւերեքկենեալ նոյն տեսիլ, եւ դարձեալ ի վերջ ընկեցեալանփոյթ առնէր։ Եւ նա ոչ զգաց մինչեւ ուժգին անկանելնմա ի ցաւս մերձ ի մահ։ Եւ եկեալ նոյն արքհրեշտակաշուք եւ ահաւոր կերպարանօք եւ ասենցերէցն. «Է՞ր աղագաւ մեռանիս, գիտե՞ս, եթէ ոչե. եւ նաասէ. «Եթէ ոչ, տեարքե. եւ նոքա ասեն. «Վասն զիհեստեալ յամառեցեր եւ ոչ չոգար ի Ցրի առ Խոճկորիկ՝առնուլ զմեր նշխարս անտի, արդ մեռանիս աւադիկե։
Եւ աղաչեալ երիցուն հայցէր զբժշկութիւն.զի փութով երթեալ կատարեցից զհրամայեալսն. եւ նոցաձեռն եդեալ ի վերայ՝ առժամայն բժշկէին։ Ընկալեալզառողջութիւն եւ յարուցեալ գնայր ի քաղաքն Ցրի։ Եւիբրեւ գտանէր զԽոճկորիկ, որ էր գործակալ ի քաղաքինեւ նորա ոչինչ հարցաքնին արարեալ, այլ որպէս առնԱստուծոյ առնէր ընդունելութիւն։ Եւ վասն զի իտեսլեանն ասացեալ էր, եթէ Խոճկորիկայ նոյնպէսցուցանեմ զտեսիլդ, երէցն ոչինչ ի վեր հանէր զբանսն։Եւ իբրեւ յընթրեացն ի վեր յառնէին, երէցն երթեալյեկեղեցւոջն հանգչէր՝ հանդերձ երկու եւս երիցամբք,որ ընդ գործակալին էին, եւ Խոճկորիկն երկուպատանեօք՝ յիւրն վանսն։ Եկեալ նոյն արքն նովինահաւորագոյն կերպարանօք՝ եւ ասեն ցԽոճկորիկն. «Արիերթ յեկեղեցին, եւ Սուրբքն անդ են, հանէք դու եւերէցդե։ Եւ զարթուցեալ ի քնոյն ասէր. «Ուրեմն, ի ժամվաղ չոգայ, վասն այսորիկ է տեսիլդե։ Եւ դարձեալննջէր եւ վաղվաղակի անդէն քունն առնոյր եւ դարձեալերեւէր նոյն տեսիլն։ Եւ ասէին. «Ոչ եթէ վասնայնորիկ ասացաք, եթէ ի ժամ վաղ չոգար, այլ մերնշխարքն կան յեկեղեցւոջն, երթ դու եւ երէցն հանէքե.եւ զարթուցեալ յերկիւղ ահագին, դարձեալ քուննառնոյր քաղցրագոյն. եւ եկեալ երրորդ անգամ նոյնարքն լուսազգեստք, յոյժ պայծառ կերպարանօքշքեղացեալք եւ ասեն. «Արի երթ յեկեղեցին եւ տեսանեսլոյս մեծ յեկեղեցւոջն եւ ուշ կալջիր լուսոյն, թէյորում տեղւոջ լոյսն ժողովի, անդանօր կան նշխարքմերե։ Եւ նոյն տեսիլ նոյնպիսի ի նմին ժամուն երիցսերեւեալ երիցուն։ Եւ յարուցեալ երէցն յեկեղեցւոյնի դուրս ելանէր առ Խոճկորիկ գնալ։ Եւ նա առ սաչոգաւ՝ պատմել զտեսիլն. իրերաց դիպեցան եւխոստովանեցան երկոքեան զմի պատճառս եւ պատմէինզտեսիլն իրերաց։ Եւ այնուհետեւ երէցն Յակոբ եւնախարարն Խոճկորիկ անուանեալ եւ երկու եւս այլերիցունքն, որ էին ընդ գործակալին եւ երկուպատանիք, որոց տեառնագրեալ զինքեանս կենարարնշանաւ՝ խաչիւն դիմէին յեկեղեցին։ Եւ իբրեւ մտին իգաւիթ եկեղեցւոյն, կայր խաչ արտաքոյ դրանն. անդերկրպագեալ խաչին՝ հայեցեալ տեսին լոյս սաստիկյեկեղեցւոջն ահաւորագոյն յոյժ:Եւ զարհուրեալյոյժ՝ անկան ի վերայ երեսաց առաջի Սուրբ խաչին եւոչ կարէին ամբառնալ զգլուխս իւրեանց յերեւեցելոյնորահրաշ լուսոյն։ Եւ պաշտեցեալ սաղմոս մի,կամեցան յառնել եւ ոչ կարացին. եւ ասացեալ զերկրորդսաղմոսն, դեռ եւս այն անգամ ոչ զօրեցին. եւ իկատարել զերրորդն՝ օգնութւին հասեալ յամենազօրէնյԱստուծոյ որպէս թէ եկեալ ոք զամենեսեան կանգնէր։Եւ նոցա զօրացեալ ի շնորհաց բարձրելոյն, կնքեալզինքեանս նշանաւ տէրունեան խաչիւն, մտանենյեկեղեցին՝ ի լցեալն պայծառագոյն լուսով եւպաշտէին մինչեւ ցառաւօտն։ Եւ ընդ այգանալն ժողովելսկսանէր լոյսն բովանդակ ի բեմ անդր եւ երթեալմիաբանէր ի տեղւոջն, ուր երանելեաց վկայիցնՔրիստոսի ամենասուրբ նշխարքն կային։ Եւ ի նուազելլուսոյն զօրէն ճրագի մերթ լուցանէր եւ մերթանցանէր ի վերայ տեղւոյն, ուր Սուրբ նշխարքն կային,մինչեւ նկատեցին զտեղին։ Եւ ապա բացեալ գտինզնշխարս երանելեացն. եւ գիր ի վերայ տարմալոյն,յորում Սուրբքն կային զայս օրինակ. «Ես Գրիգորիսբերի զայս Սուրբս՝ զերջանիկն Զաքարիա՝ զհայրՅովհաննու եւ զմեծ վկայն Քրիստոսի՝ զՊանդալիոներանելի, որ վկայեաց ի Նիկոմիդիա քաղաքի. եւ եսաստէն վախճանեցայե։ Եւ առեալ լուանային եւ օծանէինզնշխարս Սրբոցն անոյշ իւղովք. եւ կնքէր Խոճկորիկնիւրով մատանեաւ. եւ ինքն հեծեալ յերիվար մի գեղեցիկճեպէր հասանել առ բարեպաշտն Վաչագան՝ պատմելզերեւումն հրաշիցն։
Իսկ աստուածասէր թագաւորին յոյժցնծալից ուրախութեամբ զուարճացեալ՝ կանխէր յաղօթսեւ ի բարեբանութիւն մեծին Աստուծոյ. գոհանայրզմեծագոյն տուելոյն զպարգեւս։
Եւ անդէն վաղվաղակի ժողովէրզեպիսկոպոսս եւ զվանականս եւ զանապատաւորս,մեծապէս կատարէր զյիշատակ Սրբոցն, եւ աղքատացառատապէս առնէր ողորմութիւն, եւ զեպիսկոպոսս եւզերիցունս զգեցուցանէր պատուական հանդերձիւք։ ԵւզՄանասէ զիւր դրան երէցն, որ էր յոյժ հաւատարիմ,հանդերձ իւրովք պաշտօնէիւք առաքէր փութապէսառնուլ առ իւր զամենասուրբ նշխարս վկայիցն։ Եւ իգալ Սրբոցն՝ ինքն թագաւորն հանդերձ թագուհեաւ իհետիոտս ելանէր ընդառաջ բազում պաշտօնէիւք,տէրունեան պայծառացեալ խաչին նշանաւ, եւ՛ խնկովք,եւ՛ զանազան ծաղկօք, եւ՛ անթիւ ժողովոցբազմութեամբ՝ օրհնեալ եւ փառաւորեալ հոգեւորերգովք ի ձեռն առաքինասէր նահատակացն ՔրիստոսիզՅիսուս Քրիստոս՝ զճշմարիտն Աստուած։
Եւ այնուհետեւ զանազան թագաւորականզգեստուք յարմարեալ զսպասս Սրբոցն՝ կազմէր ոսկւովեւ արծաթով եւ ակամբք պատուականօք։ Եւ հրամայէրառնել խորան փայտեղէն ծալածոյ եւ շիկակարմիրկազմել մորթով եւ սպիտակ կտաւովք եւ ի ներքոյդրուագել զհանգստարան Սրբոցն եւ զբոլորկտակարանաց կայեանս։ Եւ Շուշանիկ աշխարհատիկիննԱղուանից յոյժ հաւատացեալ եւ բարեսէր կինն զիւրմեծագոյն խորանն հրամայեաց ի շիկակարմիր խորանիՍրբոցն ի վերայ հարկանել եկեղեցաբար, յորումպաշտօնեայքն եւ թագաւորն եւ յոլով ի ժողովոյնկային ի ներքս, որ ի ջերմին հով ունէր ի Սուրբխորանին, եւ յանձրեւաբեր խոնաւէն ցամաք պահէր։ Եւբէժ կտաւով զմեծ խորանաւն շուրջ որմափակաբարպատեալ, յորում բանակն արքունի ի ներքս մտանէր իժամ պաշտամանն առաջի ամենասուրբ խաչին եւ երջանիկվկայիցն Քրիստոսի երկրպագութեամբ մաղթել զԱստուածեւ ունկն դնել Աստուածաշունչ գրոց։
Եւ քանզի միշտ ընդ իւր առեալ կրէրզնշխարս երանելեացն, հրամայէր դեսպակ առնել յանունՍրբոցն եւ նոյնպէս շիկակարմիր մորթովք կազմեալ եւսպիտակազգեստ պատուական կտաւով ի վերայ յարմարեալ,եւ խաչ ոսկեղէն ի պատուականագոյն կազմեալ ականց եւզանուն թագաւորին ոսկեգործ քանդակով ի վերայգրեալ, զոր ի վերայ դեսպակին հարեալ կանգնէին, եւգունակ գունակ կերպասուց յարքունական թագէն խաչիննշանք փողփողեալ շողային, եւ յարքունի ասպաստանէձիս սպիտակս ընտրեալս, որ իւր յոյժ սիրելի եւպատուականք երեւէին, եւ զագիս ձիոցն կարմիրներկուածով տայր յարմարել, եւ պաշտակս յայտարարեալ Սրբոցն դեսպակի եւ ձիոցն սպաս ունել։ Եւ միեւս ինչ ունել դեսպակին, բայց միայն զՍուրբսն եւզաւետարանն հանդերձ այլ եւս Աստուածաշունչ գրովք։Եւ սայլ եւս հրամայէր կազմել սպիտակ եզամբքլծելովք, որ զխորան Սրբոցն բառնայցէ, եւ՛ երիցունսբազումս, եւ՛ սարկաւագունս, եւ՛ գրակարդացս, եւ՛փսաղտս պահէր յարքունի դրանն, որք միշտ ի տուէ եւ իգիշերի պաշտեայ՝ սպաս ունէին սրբոցն։ Եւ յորժամչու լինէր բանակին, յառաջ Սրբոցն դեսպակ ելանէրառաջի՝ սպիտակազգեաց կտաւով ծածկեալ եւ ոսկի խաչ իվերայ դեսպակին՝ թագաւորական թագով, գունակ գունակկերպասուցն փողփողելով, սպիտակ ձիովք,կարմրազգեացն ընդելուզեալ կերպասուք. եւ զպուրսթագաւորական ձիոցն կազմեալ թագաւ եւ բազմութիւնպաշտօնէիցն առաջի եւ զկնի դեսպակին՝ խաչ ի ձեռս,սաղմոսանուագ երգովք միաբան փառաւորէինզերրորդութեան միաբուն զօրութիւնն։
Եւ ապա դեսպակ աշխարհատիկնոջն եւտիկնունի գունդն զհետ նորա։ Եւ յորժամ բանակելկամէին, յառաջ Սրբոցն հարկանէր շիկակարմիր խորաննեւ խաչ ոսկի ի վերայ. եւ ապա սպիտակ մեծ խորանն իվերայ նորա, յոր եկեալ Սուրբքն մեծաւ զգուշութեամբ,անուշագոյն խնկովքն ծխեցելովք եւ քաղցրաձայնսաղմոսանուագ երգովք ի հանգստարանն մտանէին։ Եւապա զարքունական խորանն եւ այլ եւս զանազան սպասսարքունեացն հարեալ կազմէին։ Եւ ինքն թագաւորնհանդերձ թագուհեաւն եւ բոլոր բանակօքն կանխէրզցայգ եւ զցերեկ յաղօթս Աստուծոյ եւ իփառաբանութին Սրբոցն։ Եւ զի մանուկ չէրաստուածասէր եւ բարեպաշտ թագաւորին Վաչագանի,վանականաց ուխտադրութեամբ աղաչէր զԱստուած ի ձեռնՍրբոցն, զի շնորհեսցէ նմա զաւակ. եւ մարդասէրնԱստուած՝ այս է մատակարար բարեաց, լուեալ աղօթիցնորա՝ շնորհէր նմա զաւակ արու։ Եւ խնդութեամբընկալաւ զպարգեւսն ի յԱստուծոյ ի ձեռն Սրբոցվկայիցն։ Եւ դնէր անուն մանկանն Պանդալիոն յանունպատերազմող նահատակին Քրիստոսի Պանդալիոնի եւհրամայէր սնուցանել զմանուկն ընդ երկիւղնԱստուծոյ եւ միշտ առաջի ամենասուրբ վկայիցնՔրիստոսի՝ երկրպագութեամբ կանխեալ։
'The discovery of the relics of the blessed Zacharia, father of John [the Baptist], and of the blessed Pantaleon who was martyred in the city of Nicomedia, which the young Grigoris had brought to the land of the Čiłbs.
Numerous signs and miracles took place in the city named Cri in that spot where the relics of the holy martyrs in Christ lay, although no one knew precisely where the remains of the Saints were. Despite the fact that the inhabitants of the land were pagans, those with fevers and illnesses went to the church where the relics lay, and took earth from the place. Many of these people, though pagans, were greatly cured nonetheless. The foolish religion of the evil Persians, which was always in opposition to the Church of God [was practised by] a certain Persian mage who came to the place where these relics lay to mock them by relieving himself on them. However, when he loosened his pants his intestines fell out upon the earth, and he died in the greatest agony. This miracle was related by Yunan, archbishop of the Huns, who was from the land of the Mask'ut'k'. ...
Now in Haku lay the relics of the blessed martyrs the priest of Cri and the Čiłb lad who had been beheaded by the Persian Argesats'ik'. Their remains had been taken to Cri. There a man of supremely luminous appearance and a similarly radiant youth appeared at night in a vision to the prie
History
Evidence ID
E00134Saint Name
Pantaleon, martyr of Nicomedia, during the Diocletian persecution of 305 : S00596 Zechariah, father of John the Baptist : S00597 Grigoris (Katholikos and Martyr in Caucasian Albania, ob. early 4th century) : S00062Saint Name in Source
Պանդալէոն Զաքարիաս ԳրիգորիսRelated Saint Records
Type of Evidence
Literary - Other narrative texts (including Histories)Language
- Armenian
Evidence not before
600Evidence not after
1000Activity not before
480Activity not after
510Place of Evidence - Region
Albania in Caucasia ArmeniaPlace of evidence - City name in other Language(s)
Urekan Ուռեկան Urekan Hadamakert Հադամակերտ Hadamakert BaşkaleMajor author/Major anonymous work
History of the AlbaniansCult activities - Liturgical Activity
- Procession